امام نیایش، عشق و بندگی

یاد امام سجاد (علیه الصلاه و السلام)، بزرگی، عظمت، شکوه و احساس فوق‌العاده آسمانی و ملکوتی و عرشی را در دل انسان زنده می‌کند. ایشان یک آیه بسیار بزرگ و جذّاب و یک نشانه درخشان پیش روی همه‌ی بشریت است که به شیعه اختصاص ندارد؛ بلکه برای همه‌ی انسان‌ها است. آنچه از انوار جان‌فزای این امام بزرگ و عزیز درخشیده، همچنان می‌تابد. یک نمونه‌اش رساله حقوق است که حقش به این آسانی ادا نمی‌شود. خیلی کار دارد تا این رساله نورانی و به‌خصوص صحیفه مبارکه سجادیه شناخته شود. صحیفه تفسیر عرشی و ترجمه ملکوتی قرآن کریم است. آفاق عرفان قرآن، توحید قرآن کریم، ادب قرآن، اخلاق قرآن و بسیاری از زیبایی‌ها و لطایف قرآن کریم را می‌توانید با صحیفه بشناسید.

صحیفه مبارکه سجادیه بیش از هفتاد شرح دارد که بعضی از شرح‌ها شامل مجلدات فراوانی می‌شود. همه‌ی این شرح‌ها اعلام می‌کنند که شناختن و شناساندن صحیفه سجادیه از ما ساخته نیست. آنچه در دانش‌های گوناگون، اعم از کلام و تفسیر و اخلاق، از این امام بزرگ به ما رسیده است، همچنان مثل یک چراغ فروزان نورافشانی می‌کند و یک مصباح هدایت در این عالم تاریک است. این صحیفه‌ی بلورین و جذاب و دل‌انگیز، دل‌ها را ربوده است. برخی مسیحیان منصف وقتی ترجمه صحیفه را دیدند و اندکی با مضامین این کتاب نورانی آشنا شدند، متواضعانه در برابر روح بلند و آسمانی آن تعظیم و تکریم کردند. کم نبودند کسانی که با دیدن صحیفه مسلمان شدند. درباره امامی امروز داریم صحبت می‌کنیم و میلاد باسعادت و فرخنده امام عزیزی را تبریک می‌گوییم که شخصیت ایشان با معنی لطیف و بهاری و شورانگیز دعا و مناجات گره خورده است.

امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) یک مثال به تمام معنا تمام و جذاب و کامل از روح دعا و بندگی است؛ یعنی حقیقت دعا وقتی در این عالم جلوه می‌کند، می‌شود امام سجاد (علیه السلام). از پیغمبر اکرم (ص) نقل شده که در محشر صدا می‌زنند: «أین زین العابدین؟» ناگهان امام سجاد (علیه السلام) برمی‌خیزند، صفوف عرش را درمی‌نوردند و در پیشگاه پروردگار متعال حضور می‌یابند. بنابراین این لقبی است که خدای متعال به ایشان داده است.

در احوالات امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) مطالبی نوشته شده که نشان می‌دهد همه در برابر شُکوه بندگی و عبادت آن حضرت احساس کوچکی می‌کردند و به قدری زیبایی‌ها در حالات نماز و بندگی به پیشگاه خدای متعال از حضرت جلوه‌گری کرده که دل از اهل معرفت برده و فرق گوناگون هر کدام می‌خواهند بگویند امام سجاد (علیه السلام) از ما است و همه می‌خواهند ایشان را به خود نسبت دهند و از این انتصاب شرف، عزت و آبرو پیدا کنند. مطالب در این زمینه حیرت‌انگیز است. ما در مقام شرح و بسط نیستیم؛ ولی مطالعه فهرست مطالبی که بزرگان مکاتب گوناگون درباره امام سجاد (علیه السلام) گفته‌اند، انسان را مات و مبهوت می‌کند. البته با وجود مقام بندگی و عبادت حضرت و اوج لطافت دعا و عرفان و نماز و غلبه ذکری که در وجود مقدس حضرت بوده، با یک شخصیت جهادی، حماسی و شهادت‌طلب و رشید روبرو هستیم که این هم خیلی جالب است. نمونه‌هایی از روح حماسه و جهاد حضرت نقل شده که شوق‌انگیز است و برای مجاهدان درس‌ها و پیام‌ها دارد. نمونه روشن آن در مجلس ابن زیاد است که با آن شرایط خاص و در فضای تهدید کامل و در اوج کسالت کامل جسمانی، حضرت در پاسخ تهدید ابن زیاد فرمود: ابن زیاد، تو مرا با مرگ می‌ترسانی؟ شهادت آرزوی ما است؛ «کرامتنا الشهاده» با چیزی که عشق ما است، مرا تهدید می‌کنید؟ خطبه‌های شورانگیز آن حضرت نیز دلیل دیگر بر شهامت آن حضرت است. اوج این خطبه‌ها، خطبه‌ای است که در مجلس یزید خوانده شد. همه را آن شجاعت و حماسه مبهوت کرد و بساط ظلم را در معرض مخاطره قرار داد. امام (علیه السلام) توانستند در آن شرایط بسیار تاریک و تلخ با کیاست و تدبیر، از این میراث جاودانی که امام حسین (علیه الصلاه و السلام) و شهدای کربلا به یادگار گذاشتند، حراست کند. در کنار حضرت زینب کبری (صلوات الله علیها) با آن صبر مثال‌زدنی و حکمت و درایت و شجاعت توانستند این میراث گران‌بها را به نسل‌های بعدی منتقل کنند.

وقتی نام امام سجاد (علیه الصلاه و السلام) را می‌بریم، شخصیت عزیزی در ذهن همه‌ی ما طلوع می‌کند که در اوج ادب، تواضع، فروتنی، بردباری، حسن خلق و محبت است؛ به گونه‌ای که دشمنان را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. در ماجرای واقعه حره، امام (علیه السلام) چتر حمایتشان را حتی روی سر دشمنان خود قرار دادند و آنان را محروم نکردند؛ مخصوصاً آنچه نقل شده از زیبایی‌های رفتاری حضرت با مسکینان و مستمندان. در کنار این فعالیت‌های علمی، سیاسی معنوی، تربیت شاگردان، برنامه‌ای که با غلامان داشتند، از همه مشهورتر است. حضرت آنها را به رسم آن روز می‌خریدند و خانه حضرت تبدیل شده بود به مرکز تربیت این غلامان که از گروه‌ها و نژادهای مختلف بودند. حضرت این کار را به یک فرآیند تربیتی تبدیل کرده بودند.