پایان سال، فرصتی مناسب برای محاسبه نفس
جلسه امروز ما فرصت مغتنمی است برای یادآوریهایی به مناسبت پایان سال و ورود به سال جدید با ماه محرّم. ماه ذیالحجه آخرین ماه سال قمری محسوب میشود و اکنون ما روزهای پایانی این ماه را سپری میکنیم. از طرف دیگر شروع سال قمری هم با ماه محرّم است. اولیای خدا میپسندند که در این پایان و در آن آغاز سال، انسان مؤمن مراقبتهای ویژهای به عنوان پایان و آغاز سال داشته باشد.
اما در محور پایان که همین روزهایی است که در آن قرار گرفتهایم، محاسبه یکی از بهترین کارهایی است که انسان میتواند به لطف خدای متعال انجام دهد. شایسته است مسیری را که طی کرده، فراز و نشیبها، موفقیتها و ناکامیها، و نیز جریان کلی زندگی را بررسی کنیم. امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در نهجالبلاغه میفرماید: ببینید که روزها در یک ماه چقدر سریع میگذرد، و ماهها در یک سال چقدر سریع میگذرد، و سالها در عمر. اکنون ما داریم راجعبه سال صحبت میکنیم که یک سال برای عمر طبیعی متعارف کنونی خیلی زیاد است. اما در زمان حضرت نوح روی بعضی از قبرها نوشته بود که ایشان جوانمرگ شده و فقط چهارصد سال عمر کرده!
بازبینی و تحلیل و جمعبندی عمر در پایان هر سال، کار بسیار شایسته و مورد عنایت الهی و اولیای خدا است. پیشنهاد میشود که انسان حتماً چنین مقطعی را برای خودش داشته باشد. برخی خود را به صورت هفتگی و عدهای ماهانه محاسبه میکنند. برای آنها محاسبه سالانه کار آسانی است. مثلاً بررسی میکنند که در تمام سال گذشته چقدر از نمازها را به جماعت خوانده، چه مقدار موفق به سحر شده و ... همچنین مؤمن برنامههای عبادی و سلوکیاش را یادداشت میکند تا اگر یک موقع خطایی برایش پیش آمد، برطرف کند. کسی که محاسبه روزانه و هفتگی و ماهانه دارد، محاسبه سالانه برایش خیلی آسان است و میتواند برای قدمهای بعدی در سال آینده تصمیمات بهتری بگیرد. اما ما که این نظام محاسباتی دقیق را نداریم، جمعبندی برایمان سخت میشود.
از همینجا میخواهم برداشتی کنم و آن جملهای است که از امام کاظم (علیهالسلام) نقل شده که فرمودند: «لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسبُ نَفسَه فِی کُلِّ یَومٍ، فَإن عَمِلَ حسناً استَزدادَ الله، و إن عَمِل سَیِّئاً استغفِرُ الله مِنه و تَاب إلیه؛[1] از ما نیست کسی که هر روز حساب خود را نکند، پس اگر کار نیکی کرده است، از خدا زیادی آن را بخواهد، و اگر در آن کار بدی کرده، از خدا آمرزش طلب نموده و به سوی او توبه کند». تأکید شدیدی بر محاسبه روزانه داشتند. بعضی از جوانان عزیزمان که مخصوصاً در بین شهدا داشتیم و من دیده بودم، جدول محاسبه روزانه داشتند. جایگاه و سهم هر روز در مجموعه عمرشان معلوم بود. حتی یک روز هم برای آنها اهمیت و قیمت داشت. حضرت فرمودند مؤمن طی محاسبه روزانه خود، اگر حسنهای دید، خدای متعال را شکر میکند و چنانچه سیئهای داشت، استغفار میکند تا قدرشناسانه و پاکیزه از امروز عبور کند و بتواند برای روزهای بعدی، تصمیمهای خوب بگیرد.
از اینجا متوجه میشویم که محاسبه روزانه چقدر مهم است. میتوانیم پنجشنبه را یوم الحساب خود قرار دهیم؛ زیرا اعمال به محضر حضرت ولی عصر (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) تقدیم میشود. اگر مقطعی را مثلاً سر هر ماه، برای خود موعد محاسبه قرار دهیم، محاسبه سال، شیرین و آسان و روان میشود؛ هم برای درسها، هم برای عبرتها، هم برای جمعبندیهایش جهت افق پیشِرو و اتفاقاتی که برای سالهای آینده در پیش است.
ما که چنین برنامهای نداریم، کار برایمان سخت میشود. تصمیم بگیرید به مدد اباعبدالله (علیهالسلام) از اول محرّم امسال در زندگی خود زمانی را برای محاسبه قرار دهید که باعث توفیقات بزرگ میشود.
برای آخر سال، مرحوم سید در اقبال و شیخ عباس قمی در کتاب شریف مفاتیح، نمازی را نقل کردهاند که در روز آخر ماه ذیالحجه وارد شده و خیلی هم سنگین نیست. بعدش دعایی دارد که در آن از همهی خطاهای سال گذشته استغفار میکند. فرصت خیلی فوقالعادهای است. در همان روایت وارد شده که شیطان ناله میزند و میگوید: من یک سال روی این آدم کار کردم، ولی الآن پناه برد به خدا و از خزانه لطف الهی و مغفرت الهی بهره گرفت و تمام حاصل مرا بر باد داد.
بعد هم تصمیمات خوبی بگیرید، هم برای جبران اشتباهات و خطاها و هم برای تکمیل و ادامه و تقویت مسیرهای خوبی که رفته و کارهای خوبی که انجام دادهاید.
روز اول محرّم که روز اول سال جدید است نیز دعای خیلی خوشمضمون و بسیار زیبا دارد. از آن غافل نشوید.
انشاءالله همهی برادران و خواهران این مراقبه را داشته باشند. بسیار خوب است که انسان در شروع سال جدید با خودش مشارطه داشته باشد. مشارطه به معنای برنامهریزی و نگاه کلان به مسیر پیشرو است. بر اساس همان قرارهایی بگذارد و تصمیمهایی بگیرد. اینها را فهرست کند و در برنامههای سال آیندهاش قرار دهد. در کارهای علمی و سلوکی و اجتماعی و فعالیتهای انقلابی، این موارد را لحاظ کند. حتی یک فهرست برای کارهای خانوادگیاش درست کند و مسیری برای خودش در نظر بگیرد.
شروع سال عاشقان با محرّم است
سال عارفان با رمضان شروع میشود؛ اما برای عاشقان آغاز سال، محرّم است؛ با عرض ارادت به سالار شهیدان با آن حس فوقالعاده دلنشین حسینی و حضور در خیمه حسین (علیهالسلام). فرصت حقیقتاً فوقالعاده و کمنظیری است. این شروع، شروع جالبی است. میگویند آغاز خوب، پایان خوب را نوید میدهد. برای این کار باید سراغ حضرت علیبن موسی الرضا (علیهالسلام) بروید. آن حضرت در روز اول ماه محرّم، ابنشبیب را مخاطب قرار داد و فرمود: ابنشبیب میدانی امروز چه روزی است؟ امروز روز اول محرّم است ... این روایت هم جزو روایتهای بسیار نابی است که خیلی رمز و راز دارد و در آن مطالب بسیار عالی نقل شده است.
در همان روایت نورانی، امام رضا (علیهالسلام) بلافاصله وارد روضه میشود و روضههایی میخواند که خیلی تکاندهنده است. در اوج شروع میکند و توضیح میدهد که در این ماه بر اولیای خدا چه گذشت. در آن روایت نورانی بشارتی وجود دارد مبنی بر اینکه مؤمن میتواند از رهگذر حزن و غم و اندوه، با اولیای خدا و سید و سالار شهیدان همراه شود. در ادامه برای چنین شخصی پاداشها و بشارتهایی بیان میشود.
سپس حضرت فرمودند: وقتی محرّم آغاز میشد، کسی پدر ما را شادمان نمیدید و حالت غم و اندوه در چهره ایشان نمایان بود.[2] حضرت دارند در ضمن سفارش میکنند که شما هم همین روش را در پیش بگیرید.
چند پیشنهاد ویژه برای محرّم
1. خواندن مناجات عرفه
پیشنهاد ویژه اینکه از باب الحسین (علیهالسلام) خودتان را ببرید به ساحت معرفت الله تبارک و تعالی. بهترین راهش هم مناجات عرفه سید و سالار شهیدان (علیهالسلام) است. اهل دقت میدانند که چه اتفاقاتی میافتد وقتی انسان حس معرفتی اینگونه به خودش بگیرد و خودش را با کلمات نورانی مناجات شریفه عرفه به محضر روح مطهر اباعبدالله (علیهالسلام) ببرد.
مناجات عرفه جزو قلههای مناجات اهل بیت (علیهمالسلام) است، خیلی رفعت دارد و خیلی باشکوه و پیشبرنده است، راهها را هموار میسازد. دهه اول محرّم هر روز مقداری از مناجات عرفه را بخوانید، خواهید دید که شب و روز عاشورا، شب و روز متفاوتی خواهد بود. بخشهایی از این مناجات شریفه، مخصوصاً اوایلش که حضرت دارد شهادت میدهد و بعد شروع میکند اعضا و جوارحش را یکبهیک میگوید، الهاماتی برای روضه دارد.
یک سال که روز عرفه در شلمچه بودم و داشتم این دعا را میخواندم، دیدم کاملاً روضه قتلگاه است. حضرت وقتی صحبت از دندان و پیشانی و چشم و انگشت و فرق سر میکند، دارد به عالم دیگری نیز اشاره میکند و از فضای دیگری هم خبر میدهد. بعد ابعاد فوقالعادهای از انس با پروردگار متعال از رضای الهی و گفتگو و مناجات با حضرت حق میگشاید که همان چیزی است که نقل شده سیدالشهدا (علیهالسلام) در آخرین لحظه از زندگی فرمودند که: «اللَّهُمَّ أَنْتَ مُتَعَالِي الْمَكَانِ عَظِيمُ الْجَبَرُوتِ ...؛[3] اى خداى بلندمقام با جلال و جبروت ...». آنجا هم فضای مناجاتی و گفتگو با حضرت حق تبارک و تعالی است.
به نظرم برای دوستان ما که بحمدالله اصحاب صحیفه هستند و با مناجاتها و ادعیه انس و ارتباط دارند، این یک پیشنهاد خیلی خوب است. این فرصت را برای خود فراهم کنیم که در پرتوی یاد سیدالشهدا (علیهالسلام)، با خداوند آشتی کنیم، با حضرت حق گفتگو داشته و دنبال ارتقای جنبه معرفتی و پوزشخواهی از حضرت حق باشیم. اول سال هم هست، در پیشگاه خداوند متعال و تبارک و تعالی، مسیر طیشده را با امام حسین (علیهالسلام) تسویه کنید.
مناجات عرفه در عاشورا خیلی میچسبد. تجربه کنید و ببینید که تجربه خاصی است. روزی یک یا دو صفحه تقریباً این فضا را پوشش میدهد و حالات شما را در آن روز و آن ایام کاملاً پوشش معرفتی و عرفانی میدهد و خیلی فوقالعاده است. اینجا حرفهای زیادی هست که الآن فرصت بیانش نیست.
2. گرفتن چله زیارت عاشورا
پیشنهاد دوم عبارت است از اینکه روز اول محرّم برنامهریزی کنید یک چله زیارت عاشورا تا اربعین، با همان آداب و صد لعن و صد سلام انجام دهید. چنانچه برایتان ممکن نشد، پیشنهاد ما زیارت عاشورای غیرمعروفه است. در مفاتیح الجنان، بلافاصله بعد از زیارت عاشورای معروفه، زیارت عاشورای غیرمعروفه است که مضامین و تعابیرش، همان است، البته با مقداری تفاوت.
برخی با گفتن «مأة مرة» کار خود را راحت کردهاند، البته وارد هم شده و از بعضی از اهل معرفت دیدهایم؛ منتها خود اولیای خدا پیشبینی کردهاند اگر فرصت ندارید آن متن زیارتی را با آن خصوصیات بخوانید، این یکی را بخوانید که سندش خوب است و تقریباً همافق هستند.
اگر خواندن زیارت عاشورا در دستور کار شما قرار گرفت، در آن درنگ و تأمل کنید و حسینشناسی داشته باشید. آرمان و اهداف حسینی که در آن مطرح شده، وظایف شیعه نسبت به ولی خدا، معاشقه و ارتباط عاشقانه با حضرت سیدالشهدا (علیهالسلام)، رفتن به حضور پیامبر از باب الحسین، برقراری ارتباط خدای متعال و دعا که در متن این زیارتنامه نهفته شده، خیلی فوقالعاده است.
متن زیارت عاشورا خیلی پر رمز و راز است. همعهدی و پیمان بستن و تجدید پیمان و درخواست زیست حسینی و زیست محمد و آل محمد (علیهمالسلام) در آن آمده که خیلی فوقالعاده است. به طور خلاصه منشور زیست شیعی است که در قالب فوقالعاده جذاب و سازنده و پیشبرنده آمده است. خیلی جای شکر دارد. مرور این منشور، شعله عشق حسینی را که مخصوصاً در محرّم برافروخته میشود، زنده نگه میدارد. لذا به منزله مانیفست برای زیست شیعی است که باید آن را خیلی قدر بدانیم.
بسیار خوب است که دوستان علاقهمند، در کنارش مطالعه هم داشته باشند و بعضی از شرحهایی را که بر این زیارت نوشته شده، بخوانند. به هر ترتیب در طول سال با این متن زیارتی ارتباط خود را حفظ کنید. از اساتید بهرهمند شوید تا اسرار و لطایف و نکتههایش را برای شما بازگو کنند.
متن خیلی فوقالعاده و پرنکتهای است. نکتههایش را استخراج کنید، دربارهاش تأمل کنید و در طول سال از آن توشه بگیرید. بعضی از دوستان ما هر روز زیارت عاشورا غیرمعروفه را بعد از نماز صبح میخواندند. برخی توفیق داشتند که شصت سال بدون آنکه یک روز هم ترک شود، زیارت عاشورا را بخوانند.
از همین دهه اول محرّم چله بگیرید. اگر انسان بر کاری چهل روز مداومت داشته باشد، امید است که بعد از آن هم بتواند باز حفظش کند و ادامه دهد. در این صورت حلاوت و شیرینی و شهدش به کامتان ریخته میشود و آن انس باعث میشود در روزهای دیگر زندگی نیز این کار را ادامه دهید. این را هم جزو برنامههایتان قرار دهید که برایتان فوقالعاده مفید است.
3. شرکت در جلسات حسینی
نکته بعدی اینکه در فضای عمومی ماه محرّم، مخصوص دهه اول آن، تصمیم بگیرید به لطف خدای متعال حتماً در مجلس عزای امام حسین (علیهالسلام) شرکتکننده باشید. بعضیها میگویند کرونا هست و ... اشتباه نشود، چه کرونا باشد و چه نباشد، هیچ وجهی برای اینکه از مجلس عزای اباعبدالله (علیهالسلام) کم گذاشته شود، نیست. منتها جلسات گاهی بزرگ و گاهی کوچک است. امسال سال تکثیر مجالس حسینی است؛ خانگی و محفلی و جمع دوستان ... در هیئتها نیز حتماً و حتماً شرکت کنید و حداقل یک جلسه روضه در روز را بر خود فرض کنید. اگر بیشتر شد که چه بهتر.
بعضیها صبح خود را با زیارت عاشورا شروع میکنند. خود زیارت عاشورا مقتل است، شعله میدهد و وجود انسان را به آتش میکشاند. بعضیها هم در این روزها برای میان روزشان نیز برنامه دارند. در جمع دوستان شرکت کنید که موضوعیت دارد؛ هرچند جمع کوچکی باشد. کنار هم بنشینید و جلسه را برگزار کنید. نمیشود توضیح داد چه اتفاقی میافتد. داستانها دارد که بماند که رشک ملک است مجلس حسین (علیهالسلام).
4. حزن و اشک فراوان داشته باشیم
نکته بعدی اینکه در مجالس حسینی به معنای دقیق کلمه عزادار باشیم. اشک و گریه برای سیدالشهدا (علیهالسلام) کیمیای اکبر است و این اشک چه میکند با وجود مؤمن! طهارت، نورانیت، قداست، پاکسازی، انهدام گناهان، شستشوی عوارض و تعلقات و ابتلائات، همه و همه بر اثر اشک حاصل میشود که خود زمینهساز تحولات عمیق روحی در انسان میشود و ابواب تازهای از انس با خدا برای انسان فراهم میآورد. فتوحات عرفانی و معنوی که در مجالس حسینی پیش میآید، در کمتر جایی برای انسان فراهم میشود. اگر میخواهید جایگاهی در پیشگاه امام عصر (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) داشته باشید و حضرت شما را ببیند و تحویل بگیرد، دست عنایتش را به طور خاص روی سر شما قرار دهد، راه نزدیکش از طریق مجلس امام حسین (علیهالسلام) است. روضه، شما را به امام متصل میسازد و به این ترتیب با ایشان همراه میشوید. روز اول محرّم، حضرت کجا است؟ روز دوم، روز سوم، روز چهارم، همینطور روزبهروز با سیدالشهدا (علیهالسلام) هستید تا شهادت حضرت.
این سلوک حسینی و همراه شدن با کاروان حسینی در مجلس روضه فراهم میشود. از خدای متعال اشک فراوان بخواهید که شخصیت انسان را بهاری میکند و افسردگیها را شستشو میدهد. وقتی انسان از مجلس روضه بیرون میآید، مثل اینکه نو و تازه شده. اینها همه تصرفاتی است که سیدالشهدا (علیهالسلام) در باطن شما خواهند داشت. این را باید خیلی قدر بدانید.
5. مراجعه به آثار حسینی
از فضای محرّم برای مطالعات حسینی استفاده کنیم. چند کتاب خوب برای خود شناسایی کنید و آنها را بخوانید. خوشبختانه آثار خوب و درجهیک هست که میتوانید مراجعه کنید و مطالعه بفرمایید. در این ایام حسینشناسی را در دستور کارتان داشته باشید.
امسال شرایط پیچیدهتر شده، ولی برخی جاها هنوز منابر حسینی هست. شما با گوینده انس خاصی میگیرید و از طریق او متصل میشوید. برخی مجالس، غنی و خوب و پرمطلب و پرمحتوا است. بعضیها بیشتر علاقهمند به شنیدن هستند تا خواندن. از این فرصت هم میتوانید استفاده کنید و یک سلسله مباحث را گوش کنید. خلاصه اینکه حتماً یک کار معرفتی تا پایان ایام عزاداری جزو برنامههایتان باشد تا سطح فهمتان نسبت به آرمان و اهداف و سلوک و معارف حسینی (علیهالسلام) ارتقا پیدا کند. اگر غفلت کنید، فرصت از دست میرود.
6. میزبان باشید
جزو اقامهکنندگان عزای اباعبدالله (علیهالسلام) باشید. هر کسی از شما سعی کند غیر از شرکت کردن، برای خودش برنامهای تعریف کند که هیئت بگیرد. مخصوصاً امسال که هیئتها تکثیر شدهاند. در منزلتان هیئت برگزار کنید، همسایهها را جمع کنید و چند نفری هیئتی بر پا کنید و خودتان جزو اقامهکنندگان عزا باشید. دم در بایستید کفش جفت کنید، با مراعات پروتکلهای بهداشتی، پذیرایی کنید و ...
بانی مجالس حسینی حالشان با شرکتکنندهها خیلی فرق میکند. شرکت کردن و شور دادن به جلسه خیلی خوب است؛ اما اینکه خودتان بانی باشید، عالم دیگری دارد. مداحی کنید، مرثیهسرایی کنید، مقتل بخوانید، قرآن تلاوت کنید که یکی از بهترین کارها در مجالس حسینی است، هر کاری که میتوانید انجام دهید تا شما هم جزو اقامهکنندگان عزا باشید. اگر میتوانید، تنهایی، و چنانچه نمیتوانید، چند نفری با هم، مجلس برقرار کنید. یادآوری کنم که حس میزبانی در مجالس حسینی، حس کاملاً متفاوتی است.
7. تعریف نسبت خود با ولی فقیه
عصر ما عصر تجلی حسینی است و اتصالش به ساحت قدس حسینی خیلی قوی است. این قطعه از زمان قطعه خیلی خاصی است که خود اباعبدالله (علیهالسلام) مبادیاش را در مناجات عرفه توضیح میدهد. جمهوری اسلامی هدیه اباعبدالله (علیهالسلام) است. نظام با امام حسین شکل گرفته، با امام حسین شروع شده، با امام حسین ادامه پیدا کرده و با امام حسین (علیهالسلام) از فتنهها عبور کرده و با اباعبدالله (علیهالسلام) هم میتواند بماند. راه دوامش هم همین است.
یکی از بهترین کارها در این ماه عبارت است از اینکه نسبت خود را با نهضت اسلامی و انقلاب اسلامی و ولی فقیه تعریف کنید. ببینید چه کاری میکند، چه باری بر دوشش است، چه راهی را باز میکند.
در شکلگیری، حفاظت، صیانت و ترویج عزاداری، کجای این معادله حضور دارید. این جزو دستور مؤمنان در ایام محرّم است. دستور ویژه این است که نسبتشناسی کنید و عهد تازه کنید.
قدر این ایام و این زمانه را باید خیلی دانست. این را امام حسین (علیهالسلام) میگوید. اگر میخواهید غدیر را بشناسید، از نگاه اباعبدالله (علیهالسلام) بشناسید.
8. شهادتخواهی در مجالس حسینی
تمام دفاع هشتساله و این مسیر طیشده و جریان مدافعان حرم، از مقتل و قتلگاه شکل میگیرد. از خداوند تبارک و تعالی، مرگ حسینی و شهادت را بخواهید و تمنا کنید. وقتی حس حماسه حسینی و جهاد شکل میگیرد، شهادتخواهی شکل میگیرد؛ وگرنه میشود یک مجلس منفعل که ارتباط حاشیهای با جریان آرمان حسینی دارد.
با آرمان حسینی گره بخورید، خودبهخود شهادت جلوی چشمتان میآید. اینهم پیشنهاد دیگر ما است که در این ایام و در همین روضهها و توسلها و ظهر عاشورا، از امام حسین (علیهالسلام) برات شهادت را که به امضای ولیاللهالاعظم رسیده، بگیرید. از باطن شهدا مدد بگیرید. انشاءالله که خدا روزی کند و امسال هم که مدد روح پر فتوح شهید سلیمانی در جلسات حسینی، خیلی پیشبرنده است.
9. شروع محرّم با زیارت آل یاسین
نکته پایانی اینکه ادب ویژه اقتضا میکند شب اول محرّم با زیارت آل یاسین توسل پیدا کنید به حضرت ولی الله اعظم (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف) و از حضرت اذن بگیرید و یاری بخواهید برای ورود به ساحت حسینی که صاحب عزا و سفرهدار، خود حضرت است. آنجا که متصل شوید، عملاً به معارف مهدوی متصل میشوید. آرمان حسینی، همان آرمان مهدوی است و تعبیر حسین زمان برای حضرت مهدی (عجّلاللهتعالیفرجهالشریف)، تعبیر فوقالعاده و خاصی است.
قدر این حس و حال و روحیات را بدانید. از زندگی و جوانیتان برای بار یافتن به این درجات، معارف، پروازها، اوج گرفتنها و تصمیمهای بزرگ، کمک بگیرید. انسان با امام حسین (علیهالسلام) میتواند تصمیمات بزرگ بگیرد. حاج قاسم را اینطور ساختند. خودتان را به ولی الله الاعظم بسپارید تا تربیت شوید. اینطور پدیدههای درخشانی به دست میآید که از اهل معرفت دل میبرد.
از خداوند تبارک و تعالی میخواهیم که به حق ولیاللهالاعظم و حقیقت آن حضرت، ما را در این ضیافت یاری کند.