منافق سهمی از ایمان دارد و سهمی از کفر؛ در واقع کفر و ایمانش به هم آمیخته است. اگر بخش کفر بر بخش ایمان غلبه کرد، از دسته مؤمنان خارج میشود و در فهرست کفار قرار میگیرد؛ با این تفاوت که کافری است که نقاب ایمان دارد. اینها همان گروهی هستند که قرآن کریم دربارهشان فرمود: اینها حیلهگر هستند و پشت پرده ایمان بازی کفر میکنند. جایگاه آنان فروترین جای جهنم است
اما قبل از این، جایی است که ایمان و کفر مخلوط یا تقریباً برابر هستند. یا ایمان بیشتر از رگههای کفر است، یعنی ایمان هست و رگههایی از کفر دارد که این میشود نفاق. در این مسیر هرچه ایمان خالصتر میشود، در عملیات تبدیل فانی به باقی موفقتر هستند. جالب است که سرمایه انسان مؤمن همین امور فناپذیر است. سرمایه کافر و مؤمن از این جهت یکی است؛ منتها تفاوت این است که مؤمن این هنر را دارد که چیزهایی که نزد او به امانت قرار گرفته، به صاحبش برمیگرداند و آنها را باقی میکند.